Aprelin 26-da İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) “Daha yaxşı həyat üçün sosial və emosional bacarıqlar” (The Survey on Social and Emotional Skills (SSES) adlı növbəti hesabatını açıqlayıb. Daha yaxşı həyatlar üçün sosial və emosional bacarıqlar üzrə Sorğunun 2023-cü il nəticələri 10 və 15 yaşlı şagirdlər arasında bu bacarıqlar haqqında məlumat toplamaq üçün ən böyük beynəlxalq təşəbbüsdür. Hesabat aşağıdakı bacarıqların sosial-demoqrafik qruplara görə necə fərqləndiyini və onların əsas həyati nəticələri ilə necə əlaqəli olduğunu araşdırır: tapşırıqların icrası bacarıqları (əzmkarlıq, məsuliyyət, özünə nəzarət və nailiyyət motivasiyası); emosional tənzimləmə bacarıqları (stressə qarşı müqavimət, emosional nəzarət və optimizm); başqaları ilə məşğul olmaq bacarıqları (iddialılıq, ünsiyyətcillik və enerji); açıq fikirlilik bacarıqları (maraq, yaradıcılıq və dözümlülük); və əməkdaşlıq bacarıqları (empatiya və etibar).
Nəticələr göstərir ki, şagirdlərin sosial və emosional bacarıqları və ya XX əsr bacarıqları daha yaxşı həyat nəticələri, o cümlədən akademik uğur, daha çox həyat məmnunluğu, daha sağlam davranışlar, daha az imtahan və sinif narahatlılığı və daha iddialı karyera planları ilə əlaqələndirilir. Sorğu həmçinin müəyyən edir ki, bu bacarıqlar şagirdlər arasında yaşa, cinsə və sosial-iqtisadi vəziyyətə görə ədalətsiz şəkildə bölüşdürülür. SSES- 2023 Bolqarıstan, Çili, Peru, İspaniya, Meksika, Ukrayna, Kolumbiya, Hindistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, İtaliya, Yaponiya, Finlandiyada keçirilib.
“Azərbaycan müəllimi” hesabatın xülasəsini təqdim edir. Sorğu şagirdlərin sosial və emosional bacarıqları, o cümlədən bu bacarıqların əsas həyat nəticələri ilə bağlılığı haqqında anlayışımızı yaxşılaşdırmaq üçün hazırlanmış beynəlxalq sorğudur.
Sosial və emosional bacarıqlarda fərqlər var
Hesabata əsasən, şagirdlərin yaşı, cinsi və ailə mənşəyinə görə sosial və emosional bacarıqlarda fərqlər var.
*10 yaşlı şagirdlər özlərindən bir qədər böyük - 15 yaşlılara nisbətən daha yüksək sosial və emosional bacarıqlar, xüsusilə də inam, enerji və nikbinlik haqqında məlumat verirlər.
*Oğlanlar 15 yaşında qızlara nisbətən daha yüksək emosional tənzimləmə bacarıqları (xüsusilə stressə davamlılıq), enerji, inam və ünsiyyətcillik haqqında məlumat verirlər. Bu bacarıqlardakı gender bərabərsizliyi əsasən yeniyetməlik dövründə ortaya çıxır.
*Orta hesabla qızlar 15 yaşında oğlanlara nisbətən daha yüksək tolerantlıq, nailiyyət motivasiyası, empatiya və məsuliyyət bildirirlər.
*Sosial-iqtisadi cəhətdən zəif olan şagirdlər imtiyazlı şagirdlərlə müqayisədə orta hesabla bütün bacarıqların daha aşağı səviyyədə olduğunu bildirirlər və bu boşluqlar açıq fikirlilik bacarıqları (yaradıcılıq, dözümlülük və maraq) və başqaları ilə ünsiyyətdə olmaq (iddiaçılıq, ünsiyyətcillik və empatiya) üçün çox böyükdür.
2023-cü ildə sosial və emosional bacarıqlar daha aşağı səviyyədə olub
Tədqiqatda iştirak edən şagirdlər 2023-cü ildə 2019-cu ilə nisbətən sosial və emosional bacarıqlarının daha aşağı səviyyədə olduğunu bildiriblər.
*Helsinki (Finlandiya) və Boqotada (Kolumbiya) həm 10, həm də 15 yaşlı uşaqlar 2023-cü ildə 2019-cu illə müqayisədə sosial və emosional bacarıqların aşağı olduğunu bildirirlər. Bu fərqlər açıq fikirlilik bacarıqları (tolerantlıq, yaradıcılıq) üçün ən böyükdür.
*Sosial və emosional bacarıqlarda gender bərabərsizliyi genişlənib və oğlanlar 2019-cu illə müqayisədə 2023-cü ildə orta hesabla bu bacarıqların qızlara nisbətən daha yüksək səviyyədə olduğunu bildirdilər.
Qızlar məmnunluq və psixoloji rifah səviyyəsinin aşağı olduğunu bildirirlər
Hesabata əsasən, qızlar oğlanlara nisbətən daha az sağlam davranışlar, həyatdan məmnunluq və psixoloji rifah səviyyəsinin aşağı olduğunu bildirirlər, lakin onlar daha iddialı olurlar.
*Orta hesabla, qızlar oğlanlara nisbətən səhər yeməyi, kifayət qədər yuxu almaq və müntəzəm fiziki məşqlər kimi daha az sağlam davranışlar barədə məlumat verirlər.
*Qızlar ayrıca rifah nisbətlərinin daha aşağı olduğunu - həyat məmnuniyyəti, psixoloji rifah, münasibət və bədən imicindən məmnunluq və imtahan və sinif qarşısında oğlanlara nisbətən daha yüksək narahatlıq bildirməyə meyillidirlər.
* Qızlar oğlanlardan daha çox ali təhsil almağı və gələcəkdə idarəetmə və ya peşə karyerası qurmağı gözləyirlər.
15 yaşlı uşaqların çoxu kifayət qədər yuxu almırlar
Sənəddə bildirilir ki, 15 yaşlı uşaqların çoxu kifayət qədər yuxu almırlar ki, bu da onların rifahına mənfi təsir göstərə bilər.
*Hesabata əsasən orta hesabla, sorğuda iştirak edən 15 yaşlı şagirdlərin yarısından çoxu deyirlər ki, əksər gecələr səkkiz saatdan az yatırlar.
*Kifayət qədər yuxu almaq şagirdlərin psixoloji rifahı və həyat məmnunluğu ilə ən güclü əlaqəyə malikdir.
*Daha yüksək optimizm, enerji və tapşırıqları yerinə yetirmə bacarıqları (xüsusilə nailiyyət motivasiyası, əzmkarlıq və məsuliyyət) olan şagirdlər kifayət qədər yuxu almaq, sağlam qidalanmaq və müntəzəm məşq etmək daxil olmaqla, daha sağlam davranışlarla məşğul olurlar.
Sosial və emosional bacarıqları aşağı olan şagirdlərin rifahı aşağıdır
OECD-nin hesabatında qeyd olunur ki, sosial və emosional bacarıqları aşağı olan şagirdlərin rifahı daha aşağıdır.
*Aşağı emosional tənzimləmə bacarıqları (xüsusilə nikbinlik), enerji və güvəni az olan şagirdlər, həyatdan məmnunluq və psixoloji rifah da daxil olmaqla, daha pis rifah nəticələri barədə məlumat verməyə meyillidirlər.
*Rifah nəticələri ilə ən güclü və ardıcıl şəkildə əlaqəli olan bacarıqlar – nikbinlik, enerji və güvən – 10-15 yaşlılar arasında ən böyük azalma və ən böyük gender bərabərsizliyi olan bacarıqlardır.
Tapşırıqları yerinə yetirmə bacarığı yüksək olanlar daha böyük akademik uğur qazanırlar
Sənədə əsasən, tapşırıqları yerinə yetirmə bacarığı və marağı yüksək olan şagirdlər daha böyük akademik uğur qazanırlar
*Daha yüksək tapşırıqları yerinə yetirmə bacarıqları (xüsusilə nailiyyət motivasiyası və əzmkarlıq) və maraq haqqında məlumat verən şagirdlər oxu, riyaziyyat və incəsənətdə daha yaxşı qiymətlər əldə etməyə meyillidirlər, məktəbə daha az gecikirlər və ya daha az qaçırlar.
*Tapşırıqları yerinə yetirmə bacarıqları və maraq həm oğlanlar, həm də qızlar, eləcə də imkansız və üstünlüklü şagirdlər arasında akademik nailiyyətlərlə əlaqələndirilir ki, bu bacarıqlar bütün şagirdlər üçün daha yaxşı nəticələrə kömək edə bilər.
Daha açıq fikirli şagirdlər gələcək üçün daha hazırlıqlı və iddialıdırlar
Mühüm nəticələrdən biri də budur ki, daha yüksək açıq fikirli və tapşırıqları yerinə yetirmək bacarığı olan şagirdlər gələcək təhsilləri və karyeraları üçün daha hazırlıqlı və daha iddialıdırlar.
*Açıq fikirlilik bacarıqları – xüsusən də maraq, həm də yaradıcılıq və dözümlülük – şagirdlərin axtarışları, onların ali təhsili başa çatdırmaq, gələcəkdə idarəetmə və ya peşəkar karyeraya sahib olmaq gözləntiləri ilə əlaqələndirilir.
*Tapşırıqların icrası bacarıqları (xüsusilə nailiyyət motivasiyası və əzmkarlıq) - akademik performansla ən güclü şəkildə əlaqəli olan bacarıqlar da bu fəaliyyətlər və gözləntilərlə əlaqələndirilir.
İmkansız şagirdlər arasında yüksək səviyyəli ambisiya var
Hesabata əsasən, sorğuda iştirak edən şagirdlər, o cümlədən imkansız şagirdlər arasında yüksək səviyyəli ambisiya var.
*15 yaşlı şagirdlərin əksəriyyəti iş dünyasına hazırlaşarkən 3-4 karyera inkişafı tədbiri həyata keçiriblər. Ən çox görülən fəaliyyət internetdə ali təhsil və karyera proqramlarını araşdırmaqdır.
* Şagirdlərin əksəriyyəti ali təhsil almağı və gələcəkdə idarəetmə və ya peşə karyerası qurmağı planlaşdırır, şagirdlərin təxminən yarısı isə öz bizneslərini quracaqlarını söyləyirlər. Bu ambisiyaların səviyyəsi sosial-iqtisadi cəhətdən firavan ailələrdən olan şagirdlərdən və yüksək akademik qiymətləri olan şagirdlərdən daha aşağı olsa da, imkansız şagirdlər və ən aşağı qiymətləri olan şagirdlər arasında bu ambisiyaların nisbətən yüksək səviyyəsi müşahidə olunur.
Sosial və emosional bacarıqlarına uyğun gələn karyera
Tədqiqatda iştirak edən şagirdlər sosial və emosional bacarıqlarına uyğun gələn karyera yollarını müəyyənləşdirirlər:
*Şagirdlər yüksək maraq və ya yaradıcılıq barədə danışanda informasiya, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT), elm və mühəndislik sahələrində karyera qurmağı, tapşırıqları yerinə yetirmə bacarıqlarına malik olduqları təqdirdə isə sağlamlıq sahəsində karyera gözləyəcəklər.
*Öz biznesini qurmağı planlaşdıran şagidlər, başqaları ilə müqayisədə daha yüksək insan bacarıqları (enerji, iddialılıq, ünsiyyət), nikbinlik və yaradıcılıq haqqında məlumat verirlər.
Qeyd edək ki, OECD-nin sosial və emosional bacarıqlar üzrə tədqiqatı 2 dəfə - 2019 və 2023-cü illərdə keçirilib.
Oruc MUSTAFAYEV